- 28/08/2025 15:14:01
- Đã xem: 109
TRỢ GIÚP PHÁP LÝ CHO NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN
Đơn vị: Trung tân Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 2 – tỉnh Đồng Nai
Trong xã hội hiện nay, trẻ em nói riêng và người chưa thành niên nói chung không chỉ cần được yêu thương, chăm sóc mà còn cần được bảo vệ quyền lợi hợp pháp một cách hiệu quả. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều người chưa thành niên – đặc biệt là trẻ em khi bị xâm hại, bị lôi kéo vào các hành vi vi phạm pháp luật, hay vướng vào các tranh chấp thường rơi vào tình thế yếu thế, rất hạn chế hoặc không có khả năng tự bảo vệ mình. Trong bối cảnh đó, trợ giúp pháp lý (viết tắt là TGPL) trở thành một “lá chắn” thiết yếu, góp phần đảm bảo công bằng, nhân đạo và đúng pháp luật cho người chưa thành niên.
TRỢ GIÚP PHÁP LÝ CHO NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN
Đơn vị: Trung tân Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 2 – tỉnh Đồng Nai
Trong xã hội hiện nay, trẻ em nói riêng và người chưa thành niên nói chung không chỉ cần được yêu thương, chăm sóc mà còn cần được bảo vệ quyền lợi hợp pháp một cách hiệu quả. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều người chưa thành niên – đặc biệt là trẻ em khi bị xâm hại, bị lôi kéo vào các hành vi vi phạm pháp luật, hay vướng vào các tranh chấp thường rơi vào tình thế yếu thế, rất hạn chế hoặc không có khả năng tự bảo vệ mình. Trong bối cảnh đó, trợ giúp pháp lý (viết tắt là TGPL) trở thành một “lá chắn” thiết yếu, góp phần đảm bảo công bằng, nhân đạo và đúng pháp luật cho người chưa thành niên.
1. Cơ sở pháp lý về trợ giúp pháp lý cho người chưa thành niên
Theo quy định tại khoản 1 Điều 21 Bộ luật Dân sự năm 2015, người chưa thành niên là người chưa đủ mười tám tuổi. Đây là giai đoạn phát triển đặc biệt về thể chất, tâm sinh lý và nhận thức, trong đó các cá nhân chưa thực sự hoàn thiện về khả năng tư duy, hành vi, cũng như chưa có đủ kinh nghiệm sống để tự bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình trong các mối quan hệ xã hội. Chính vì vậy, người chưa thành niên là một trong những nhóm đối tượng yếu thế cần được Nhà nước quan tâm, bảo vệ đặc biệt – trong đó có bảo vệ về mặt pháp lý.
Theo quy định pháp luật hiện hành, không phải tất cả những người chưa thành niên đều có quyền được trợ giúp pháp mà chỉ trong một số trường hợp nhất định. Căn cứ Điều 7 Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, xác định người chưa thành niên được TGPL trong các trường hợp sau:
Thứ nhất, trẻ em (khoản 3 Điều 7).
Thứ hai, người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi (khoản 5 Điều 7).
Thứ ba, người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là bị hại trong vụ án hình sự và người này phải có khó khăn về tài chính (điểm đ khoản 5 Điều 7).
Ngày 30/11/2024, tại kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Tư pháp người chưa thành niên sẽ có hiệu lực bắt đầu từ ngày 01/01/2026. Khoản 6 Điều 177 Luật này quy định sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ một số khoản của Điều 7 của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 như sau:
Thứ nhất, sửa đổi, bổ sung khoản 5: “Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị buộc tội, bị hại, người làm chứng, người chấp hành biện pháp xử lý chuyển hướng, phạm nhân.”.
Thứ hai, bãi bỏ điểm đ khoản 7.
Theo đó, đối tượng là người chưa thành niên được TGPL sẽ được mở rộng từ ngày 01/01/2026.
2. Thực trạng trợ giúp pháp lý cho người chưa thành niên
Trong những năm qua, công tác TGPL cho người chưa thành niên trên địa bàn tỉnh đã có nhiều chuyển biến tích cực, thể hiện rõ qua số lượng vụ việc được tiếp nhận và giải quyết. Tính từ ngày 01/01/2018 (thời điểm Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 có hiệu lực) đến hết ngày 30/6/2025, Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước số 2 – tỉnh Đồng Nai (trước đây là Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Bình Phước) đã thụ lý tổng cộng 1.008 vụ việc liên quan đến người chưa thành niên, trong đó đã hoàn thành 907 vụ việc, đạt tỷ lệ giải quyết trên 90%.
Các vụ việc TGPL chủ yếu thuộc các lĩnh vực hình sự và hôn nhân gia đình, trong đó nhiều trường hợp trẻ em là nạn nhân bị xâm hại tình dục hoặc bị khởi tố với tư cách là người bị buộc tội. Nhờ có sự vào cuộc kịp thời của đội ngũ trợ giúp viên pháp lý, nhiều vụ việc đã được giải quyết đúng pháp luật, bảo đảm quyền lợi hợp pháp cho trẻ em, giúp các em được bảo vệ về tinh thần lẫn thể chất trong quá trình tố tụng.
Kết quả trên thể hiện nỗ lực của đội ngũ trợ giúp viên pháp lý và còn cho thấy hiệu quả bước đầu của cơ chế phối hợp giữa Trung tâm Trợ giúp pháp lý với các cơ quan tiến hành tố tụng, tổ chức xã hội, trường học và gia đình trong việc tiếp cận, hỗ trợ pháp lý kịp thời cho người chưa thành niên – nhóm đối tượng đặc biệt cần được bảo vệ trong các quan hệ pháp luật.
Bên cạnh những kế quả đạt được, công tác TGPL cho người chưa thành niên còn gặp một số khó khăn, thách thức.
Thứ nhất, người chưa thành niên và gia đình các em còn thiếu hiểu biết về quyền được TGPL. Nhiều trường hợp không biết rằng trẻ em có quyền được TGPL miễn phí khi bị xâm hại, bị buộc tội hoặc liên quan đến tranh chấp pháp lý. Bên cạnh đó, tâm lý e ngại tiếp xúc với cơ quan pháp luật, sợ bị kỳ thị, xấu hổ cũng khiến người chưa thành niên không chủ động tìm đến dịch vụ TGPL.
Thứ hai, việc thực hiện TGPL cho người chưa thành niên cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Trung tâm TGPL nhà nước với nhiều cơ quan như công an, viện kiểm sát, tòa án, trường học, … Tuy nhiên, thực tế cho thấy cơ chế phối hợp này vẫn chưa thật sự đồng bộ, thiếu nhịp nhàng.
Nhiều trường hợp, các cơ quan tiến hành tố tụng chưa thông báo kịp thời cho Trung tâm TGPL nhà nước khi tiến hành các thủ tục có liên quan đến người chưa thành niên, dẫn đến việc bỏ sót quyền được bảo vệ pháp lý của người chưa thành niên. Về phía các trường học, chưa chủ động lồng ghép nội dung trợ giúp pháp lý trong các buổi sinh hoạt ngoại khóa, hoạt động trải nghiệm hay công tác tư vấn học đường. Việc cung cấp thông tin, tài liệu tuyên truyền về quyền được trợ giúp pháp lý cho học sinh còn mang tính hình thức, thiếu tính thường xuyên và chưa phù hợp với tâm lý, nhận thức của lứa tuổi. Do đó, nhiều học sinh thuộc diện được hưởng trợ giúp pháp lý khi liên quan đến vụ việc pháp lý vẫn chưa biết đến quyền lợi của mình, dẫn đến việc chưa tiếp cận được dịch vụ trợ giúp pháp lý khi có nhu cầu.
Thứ ba, tỉnh Đồng Nai có địa bàn rộng, dân cư phân bố không đồng đều, trong đó tồn tại nhiều vùng sâu, vùng xa, đặc biệt là các xã giáp ranh khu vực biên giới (trước đây thuộc tỉnh Bình Phước cũ). Những khu vực này thường có hạ tầng giao thông kém phát triển, khoảng cách địa lý xa trung tâm hành chính, đời sống người dân còn nhiều khó khăn, trình độ dân trí và nhận thức pháp luật hạn chế. Chính những yếu tố này đã tạo nên rào cản lớn trong việc triển khai hoạt động TGPL cho người chưa thành niên, đặc biệt là trong các tình huống pháp lý khẩn cấp như bị bạo hành trong gia đình, xâm hại tình dục, hoặc bị khởi tố, điều tra với tư cách người bị buộc tội.
3. Giải pháp nâng cao hiệu quả trợ giúp pháp lý cho người chưa thành niên
Để khắc phục những vướng mắc trong công tác TGPL cho người chưa thành niên nêu trên, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp cụ thể và thiết thực.
Thứ nhất, cần đẩy mạnh công tác truyền thông, phổ biến pháp luật về TGPL cho người chưa thành niên và gia đình các em, giúp họ nhận thức rõ quyền được bảo vệ hợp pháp và được hưởng dịch vụ TGPL miễn phí khi gặp vướng mắc pháp lý. Việc truyền thông cần được thực hiện bằng nhiều hình thức phù hợp với độ tuổi và trình độ nhận thức, như tổ chức tuyên truyền tại trường học, phát tờ rơi minh họa bằng hình ảnh dễ hiểu, xây dựng video hoạt hình, mạng xã hội, truyền thanh địa phương... Đặc biệt, nên ưu tiên các chương trình truyền thông lưu động tại vùng sâu, vùng xa, nơi người dân ít có điều kiện tiếp cận thông tin pháp luật.
Thứ hai, cần tăng cường hơn nữa việc thực hiện có hiệu quả cơ chế phối hợp liên ngành.
Chú trọng thực hiện quy định trách nhiệm thông báo, chuyển thông tin vụ việc của người chưa thành niên từ phía công an, viện kiểm sát, tòa án đến tổ chức TGPL. Đồng thời, cần tổ chức các cuộc họp liên ngành định kỳ nhằm nắm bắt ưu điểm để pháp huy và đưa ra những hạn chế để khắc phục. Tiếp tục có kế hoạch phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa các cơ quan tố tụng và Trung tâm TGPL nhà nước, đảm bảo mọi trường hợp có liên quan đến người chưa thành niên đều được tiếp cận và hỗ trợ pháp lý kịp thời, không để xảy ra tình trạng bỏ sót quyền lợi.
Trung tâm TGPL nhà nước cần tham mưu Sở Tư pháp phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo, đề nghị Sở Giáo dục và Đào tạo chỉ đạo các trường học trên địa bàn tỉnh chủ động phối hợp với Trung tâm TGPL nhà nước trong thực hiện trợ giúp pháp lý đối với các em học sinh. Các nhà trường nên lồng ghép nội dung trợ giúp pháp lý vào các buổi sinh hoạt ngoại khóa, hoạt động trải nghiệm sáng tạo hoặc trong chương trình tư vấn tâm lý học đường, giúp học sinh dễ dàng tiếp cận và hiểu rõ quyền lợi của mình. Đồng thời, cần tăng cường cung cấp tài liệu, tờ rơi, áp phích tuyên truyền dưới hình thức ngắn gọn, dễ hiểu, phù hợp với tâm lý và độ tuổi học sinh. Bên cạnh đó, giáo viên chủ nhiệm, cán bộ đoàn, đội trong trường cần được tập huấn về những kiến thức cơ bản của pháp luật trợ giúp pháp lý để kịp thời giới thiệu, hướng dẫn học sinh khi có nhu cầu. Ngoài ra, việc thiết lập kênh thông tin trực tuyến giữa trường học và Trung tâm TGPL nhà nước cũng là một giải pháp hữu hiệu, giúp các em học sinh có thể nhanh chóng tiếp cận dịch vụ trợ giúp pháp lý khi gặp phải các vấn đề pháp lý phát sinh.
Thứ ba, đối với các địa bàn khó khăn như vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới, cần cần tăng cường tổ chức các đợt tư vấn lưu động định kỳ tại các xã vùng biên, kết hợp với chính quyền địa phương, trường học, tổ chức đoàn thể nhằm phát hiện, tiếp cận kịp thời các trường hợp người chưa thành niên cần hỗ trợ. Bên cạnh đó, cần tiếp tục ứng dụng công nghệ thông tin như tổng đài miễn phí, đường dây nóng, tư vấn trực tuyến để giúp người dân dễ dàng kết nối với dịch vụ TGPL, kể cả ở những nơi xa trung tâm.
Những giải pháp trên nếu được triển khai đồng bộ, nhất quán sẽ góp phần nâng cao hiệu quả công tác TGPL, đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho người chưa thành niên, đặc biệt là tại các khu vực còn nhiều khó khăn./.
Tác giả: Huy Hoàng
