​Trợ giúp pháp lý (TGPL) là việc cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho người được trợ giúp pháp lý theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý, giúp người được trợ giúp pháp lý bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình, nâng cao hiểu biết pháp luật, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật; góp phần vào việc phổ biến, giáo dục pháp luật, bảo vệ công lý, bảo đảm công bằng xã hội, phòng ngừa, hạn chế tranh chấp và vi phạm pháp luật.

Sau gần 10 năm triển khai thi hành, Luật Trợ giúp pháp lý năm 2006 đã đưa công tác TGPL trở thành cầu nối giữa chính quyền và nhân dân, thực hiện tốt chính sách nhân đạo, đền ơn đáp nghĩa của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên trong bối cảnh hiện nay, có sự thay đổi về thể chế, về kinh tế - xã hội, Luật Trợ giúp pháp lý năm 2006 đã bộc lộ một số bất cập cần sửa đổi.

Ngày 20/6/2017, tại Kỳ họp thứ 3, Quốc hội đã thông qua Luật Trợ giúp pháp lý (sửa đổi) với 458/458 đại biểu Quốc hội tham gia biểu quyết tán thành, chiếm 93,28% tổng số đại biểu Quốc hội[1].

Luật trợ giúp pháp lý (sửa đổi) gồm 8 Chương, 48 Điều quy định về người được trợ giúp pháp lý; tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý; người thực hiện trợ giúp pháp lý; hoạt động trợ giúp pháp lý; trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân đối với hoạt động trợ giúp pháp lý.

Luật xác định rõ, trợ giúp pháp lý là việc cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho người được trợ giúp pháp lý trong các vụ việc trợ giúp pháp lý theo quy định của Luật trợ giúp pháp lý, góp phần bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong tiếp cận công lý và bình đẳng trước pháp luật.

Một trong những điểm mới của luật sửa đổi là diện người được trợ giúp pháp lý đã bao quát và mở rộng hơn so với luật hiện hành, tăng từ 7 nhóm (theo Chính phủ trình) lên 14 nhóm người[2].

Cụ thể những nhóm người sau đây thuộc diện được trợ giúp pháp lý:

- Người có công với cách mạng.

- Người thuộc hộ nghèo.

- Trẻ em trong quá trình tố tụng, xử lý vi phạm hành chính, phục hồi, tái hòa nhập cộng đồng.

- Người dân tộc thiểu số thường trú tại vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn.

- Người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi.

- Người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo.

- Người thuộc một trong các trường hợp sau đây có khó khăn về tài chính: người cao tuổi; người khuyết tật; cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng liệt sĩ; nạn nhân của hành vi mua bán người; người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là người bị hại trong vụ án hình sự; nạn nhân trong vụ việc bạo lực gia đình; người nhiễm chất độc da cam/dioxin; người nhiễm HIV/AIDS.

Các đối tượng trên sẽ được trợ giúp pháp lý mà không phải trả tiền, lợi ích vật chất hoặc lợi ích khác. Bên cạnh đó, họ có quyền tự mình hoặc thông qua người thân thích, cơ quan, tổ chức, cá nhân khác yêu cầu trợ giúp pháp lý; được thông tin về quyền được trợ giúp pháp lý, trình tự, thủ tục trợ giúp pháp lý khi đến tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý và các cơ quan nhà nước có liên quan. Họ cũng có quyền lựa chọn tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý và người thực hiện trợ giúp pháp lý tại địa phương trong danh sách được công bố.

 
(Quốc hội biểu quyết thông qua Luật Trợ giúp pháp lý (sửa đổi))

Một điểm mới trong Luật Trợ giúp pháp lý (sửa đổi) là trợ giúp viên pháp lý phải qua thời gian tập sự hành nghề, sau 05 năm kể từ ngày Luật Luật Trợ giúp pháp lý (sửa đổi) có hiệu lực thi hành, người được bổ nhiệm Trợ giúp viên pháp lý không có Giấy chứng nhận tốt nghiệp đào tạo nghề luật sư thì bị thu hồi thẻ Trợ giúp viên pháp lý[3].

Các hình thức TGPL theo Luật Trợ giúp pháp lý (sửa đổi) chỉ là hình thức tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng và tư vấn pháp luật, bỏ các hình thức TGPL khác (TGPL lưu động, sinh hoạt câu lạc bộ TGPL, sinh hoạt chuyên đề…) do thời gian qua các hình thức TGPL này được thực hiện khá nhiều, tiêu tốn nhiều thời gian, nguồn lực về tài chính và con người nhưng lại không phải là hoạt động chính của TGPL.

 ​

(Bà Nguyễn Thị Minh – Cục trưởng Cục Trợ giúp pháp lý trả lời phỏng vấn của phóng viên truyền hình Quốc hội)

 Theo bà Nguyễn Thị Minh – Cục trưởng Cục Trợ giúp pháp lý: “Mục tiêu hướng đến của Luật Trợ giúp pháp lý (sửa đổi) là đưa hoạt động TGPL về đúng bản chất của nó: TGPL là trách nhiệm của Nhà nước, Nhà nước có trách nhiệm giúp người nghèo và các đối tượng yếu thế khi họ có vấn đề về pháp luật mà họ cần thuê luật sư hay dịch vụ pháp lý trên thị trường nhưng lại không có khả năng tài chính để thuê; đồng thời mục tiêu quan trọng là  nâng cao hoạt động TGPL: đưa TGPL dần dần là thương hiệu trên thị trường, là địa chỉ tin cậy của những người được TGPL, tạo cơ sở quan trọng cho hoạt động TGPL phát triển bền vững theo hướng chuyên nghiệp hóa và có huy động các lực lượng xã hội tham gia vào hoạt động TGPL nhưng phải đảm bảo chất lượng”[4].

Luật Trợ giúp pháp lý (sửa đổi) có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2018

Hồng Nhung – Trung tâm TGPL